‘Zorg is geen markt’ staat er in de Twitter-bio van Renske Leijten (1979), die sinds 2006 Tweede Kamerlid voor de SP is. Zij heeft een uitgesproken mening over de marktwerking in de zorg. Maar waarom eigenlijk?
Dit interview is gepubliceerd in 2015.
Kunt u uw motto in uw Twitter-profiel uitleggen?
‘Ik vind dat je de gezondheidszorg niet moet zien als een markt waarop producten worden verhandeld en waarin je concurrentie tussen producten zou moeten doen. Het is het nu wel. Mijn motto is om de marktwerking uit de zorg te halen.’
Dus de zorg moet niet gebaseerd zijn op winst?
‘Onder andere niet op winst. Het moet ook niet zo zijn dat je de zorg zo betaalt dat je per verrichting rijk wordt. Ik zou er erg voor zijn dat artsen en medewerkers in de zorg gewoon in loondienst zouden zijn, waardoor ze niet, als ze meer of minder doen, er direct voordeel of nadeel hebben. Maar ook ziekenhuizen moeten onderling niet met mekaar in concurrentie zijn, maar samenwerken. Het ene ziekenhuis is goed in het ene en het andere ziekenhuis in het ander. Daar moet je goede afspraken over maken. Als je elkaars concurrenten bent, ga je dat natuurlijk niet doen. Zo zijn er heel veel elementen waarom ik vind dat je de markt, dus het winstoogmerk, niet in de zorg zou moeten hebben. Artsen zijn hulpverleners, daar moet je geen ondernemers van maken!’
Wat is volgens u de betekenis van marktwerking in de zorg?
‘Waar het omgaat is dat aanbieders met mekaar in concurrentie zijn om de gunst van de patiënt, maar de patiënt is geen normale consument. De patiënt heeft zorg nodig. De huisarts bepaalt of je naar het ziekenhuis mag bijvoorbeeld. Het is niet zoals je een televisie koopt en denkt: ik ga het een met de ander vergelijken. Je hebt een behandeling nodig en dan moet je van een arts aankunnen dat die arts jou de behandeling geeft die nodig is en niet de meest lucratieve behandeling. De concurrentie onderling leidt ook nog tot dat bepaalde kennis, waarvan je zou zeggen dat het publieke kennis zou moeten zijn, voor zichzelf wordt gehouden. Het is misschien niet zo erg als je koekjes maakt, maar het is wel erg als je je ogen lasert. Dan moet je kennis en wetenschap met elkaar delen zodat iedereen daar beter van wordt.’
In hoeverre zou de marktwerking teruggedraaid kunnen worden?
‘Volgens mij kan het heel makkelijk, doordat je de betaling niet meer per verrichting doet, dus niet meer per product betalen, maar gewoon een totaalbedrag afspreken. Het is ook niet zo dat een docent betaald krijgt per leerling of per les. Een docent wordt gewoon betaald omdat hij er is en lesgeeft. Zorg is iets wat je heel goed kan voorspellen op basis van leeftijd, inkomen, geslacht, opleiding en nog zo’n aantal parameters. Daar kan je eigenlijk vrij goed de zorgbehoefte van de bevolking voorspellen. Daar kan je dus ook de zorg op organiseren. En als je dan zorgt dat bijvoorbeeld ziekenhuizen dichtbij de mens zijn, dus dat er niet een te grote barrière is om er snel te komen. Je eist van zorginstellingen dat ze met elkaar samenwerken en dus niet met mekaar in concurrentie zijn en geen winstoogmerk hebben, dan kan je heel goed in een regio het budget verdelen. Zo kan je natuurlijk eisen stellen, net zoals ze in het onderwijs ook op eindtermen doen.’
Dus dan heb je doelen die behaald moeten worden en is efficiëntie het doel?
‘Efficiëntie is ook een doel. Nu is het verdomd duur, al die onderhandelingen over al die producten, al die prijzen. Ieder ziekenhuis heeft andere contracten en ieder ziekenhuis moet met al die zorgverzekeraars onderhandelen. Dat is ontzettend duur! Als je een groot contract maakt, waarvan iedereen weet: daar moeten we ons aan houden en dit zijn de doelen. En daar stuur je en controleer je op, dan kan je volgens mij veel minder bureaucratie hebben en veel meer over de inhoud hebben. Het gaat niet meer over de inhoud, het gaat alleen nog maar over de prijs. Ja, je kan van de marktwerking af. Dan moet je dus op een andere manier gaan budgetteren en organiseren.’
Dat is vooral een politieke keuze?
‘Dat is een politieke keuze, absoluut!’
Wat vindt u van het idee dat ziekenhuizen winst zouden mogen uitkeren?
‘Nou, dat past niet in mijn gedachte van zorg als publieke voorziening, wat voor iedereen toegankelijk moet zijn en waarbij je ervan uit moet kunnen gaan dat je behandeld wordt omdat je het nodig hebt en niet omdat het ziekenhuis of de arts er winst mee maakt. Of je niet behandeld wordt, omdat je geen winst oplevert. Dat risico zit er ook aan. Ik bedoel: wat doen we met mensen die niet voldoende geld opleveren voor een ziekenhuis terwijl ze wel zorg nodig hebben? Waar gaan die dan nog naartoe? Je zal gaan zien als er winst uitgekeerd gaat worden: dan zijn er aantal ziekenhuizen die dat niet doen, die krijgen dus onrendabele patiënten, omdat die niet meer in een ziekenhuis met winst geholpen worden. Dan wordt de zorg in die ziekenhuizen heel erg duur, want een onrendabele patiënt betekent in principe dat er geld bij moet. Dan ga je dus een enorme tweedeling in de toegang in de zorg, maar ook in de kwaliteit in de zorg, krijgen.’
Als we naar de cijfers kijken, zien we dat ‘de burger’ meer betaalt en minder kwaliteit daarvoor in de plaats krijgt. Is dit per se het gevolg van marktwerking of is de marktwerking niet goed verlopen?
‘Ik denk dat we bij de gedachte dat concurrentie de zorg goedkoper zou maken gewoon een grote denkfout hebben gemaakt. Dat maakt de zorg niet goedkoper, dat maakt de zorg bureaucratischer, dat maakt het daardoor natuurlijk ook duurder. Omdat het per verrichting wordt betaald, is er ook aangezet tot meer doen. En meer doen is inherent duurder als je per behandeling betaalt. We zien kostenstijging, we zien dat het stelsel heel duur is, dat merkte de OESO bijvoorbeeld ook op. Dat is ongewenst!
Het zou transparanter worden, het zou goedkoper worden en het zou beter worden. Het is ingewikkelder geworden. We weten eigenlijk helemaal niet goed wat de zorg kost en wat een behandeling kost. Het is niet beter geworden. Het is zeker er niet goedkoper op geworden. Dan kom ik erop uit dat je de marktwerking die is geïntroduceerd, gewoon moet terugdraaien en de zorg op een planmatige manier moet gaan organiseren. Overigens wordt het nu ook op een planmatige manier georganiseerd, maar dan door de zorgverzekeraars. Alleen de zorgverzekeraars worden niet publiek gecontroleerd. De enige maatregel die jij kan nemen als je er niet mee eens bent is overstappen, maar de garantie dat de volgende verzekeraar het goed zal doen, heb je niet. Ik heb dan liever een publieke organisatie, waardoor je er mensen op kan afrekenen. Een zorgverzekeraar heeft een privaat belang, je ziet dat ook in de winsten. Waarom komt dat niet terug in de premie? Daar hebben ze geen belang bij! De overheid heeft er ook geen belang bij om die premies op te laten lopen, maar nu kunnen we er niets aan doen. We kunnen er gewoon niet bij. Dat zijn ook allemaal argumenten om het gewoon weer in eigen hand te nemen.’
Zijn er landen waar we een voorbeeld aan zouden kunnen nemen?
‘Ja, je kan wel goed kijken naar Scandinavische landen. Die hebben op een heel publieke manier hun zorg geregeld – ook inkomensafhankelijk, zodat iedereen deel kan nemen. Je kan ook kijken naar Groot-Brittannië, die hebben ook gratis gezondheidszorg. Gezondheidszorg is natuurlijk nooit gratis, want je betaalt het via de belastingen. Daar kunnen we trouwens ook uit leren dat je dan niet een private tak moet hebben, want die private tak holt in Groot-Brittannië de publieke tak uit. De commerciële ziekenhuizen kopen gewoon de goede dokters weg en kunnen daardoor betere zorg verlenen. En daardoor zit iedereen in het publieke stelsel met slechtere zorg en als je veel geld hebt zit je met betere zorg. Daarvan zou ik zeggen: dat moeten we niet toestaan!’
In welke delen van de zorg is de invloed van marktwerking het grootst?
‘Ziekenhuiszorg, geneesmiddelen, tandartsen, apotheek, maar wat minder in de ouderenzorg en gehandicaptenzorg, alhoewel daar ook steeds meer elementen van marktwerking worden ingevoerd.’
In hoeverre merkt u dat bedrijven of zorgverzekeraars invloed uitoefenen op politici?
‘Ja, dagelijks! Ze belobbyen ons natuurlijk. Je ziet bijvoorbeeld in Sionsberg wat er gebeurt: daar verdwijnt nu een ziekenhuis. Het is zogenaamd failliet, maar ze trekken daar de stekker eruit omdat ze weten dat de zorgverzekeraars niet meer willen betalen volgend jaar.’
Hebben de zorgverzekeraars in Nederland te veel macht?
‘Ik vind dat ze te veel macht hebben. Kijk, ze kunnen een ziekenhuis knakken, ze bepalen waar jij je zorg krijgt of waar ik m’n zorg krijg. Die macht hebben ze wel gekregen van de politiek. Dan is dat vooral CDA, VVD en D66 geweest. Die hebben de Zorgverzekeringswet, de concurrentie, ingevoerd, maar de Partij van de Arbeid heeft nooit – als zij regeerde – het ook teruggedraaid. Eigenlijk kun je zeggen dat die vier partijen er echt schuldig aan zijn, dat het nu zo is zoals het is.’
Dus de macht is verschoven van de arts naar de zorgverzekeraar?
‘Ja!’
Bent u eigenlijk blij met het feit dat de brief van André Rouvoet aan Chris Oomen is gelekt?
‘Ik weet wel dat Zorgverzekeraars Nederland zich zo opstelt. Ik vind het terecht dat die brief naar buiten is gekomen. Ik vind het dom van de zorgverzekeraars, want ze weten dat dit tot ophef zou leiden. Dit moeten ze gewoon niet doen. Ze snoeren Chris Oomen ook niet de mond, die man laat zich niet de mond snoeren. Maar aan de ander kant, ja, wij kunnen ons voordeel ermee doen, want hiermee kunnen we zeggen: ze leggen artsen op hoe ze moeten werken, maar ze leggen ook hun collega’s op hoe ze moeten werken. Dat kan natuurlijk gewoon niet!’
Het was dus geen verrassing voor u?
‘Nee, het was geen verrassing voor mij.’
Hoe denkt u dat de zorg er uitziet over tien jaar?
‘Ik denk dat dit stelsel op dit moment erg vastloopt: ziekenhuizen vallen om, niet omdat ze niet goed draaien of niet omdat er geen goede zorg wordt verleend, maar omdat er geen krediet wordt verleend. We zien dat de premie onhoudbaar is. Mensen kunnen de premies en het eigen risico niet meer betalen. We moeten nu gaan besluiten dat we de zorg weer een publieke zaak gaan maken en dat we het weer publiek gaan aansturen, waardoor we de verspilling tegen gaan en waardoor we zeker weten dat die zorg wordt verleend die ook nodig is. Ik hoop dat we daar naartoe gaan en op het moment dat het op de koers van de VVD blijft, en dus de D66 en het CDA, en de PvdA blijft, dan zal je zien dat over tien jaar heel veel zorg voor heel veel mensen niet toegankelijk is, omdat ze het niet meer kunnen betalen. Dan gaan we naar het Amerikaanse systeem. Ik denk dat we het niet zover gaan laten komen, ik denk dat er dan al een politieke omwenteling is, maar dan is het dat laat en heeft het ons ontzettend veel geld gekost.’
Heeft de marktwerking ook voordelen?
‘Ik vind van niet. Nou ja, er worden heel veel mensen, zoals accountants en adviseurs, rijk. Ik vind dat er voor ons als publiek geen voordelen zijn.’
Renske Leijten is Tweede Kamerlid namens de Socialistische Partij (SP). Ze is woordvoerder van Zorg en Welzijn.